Gefaaliciteerd!

Nietsdoen. Heerlijke paradox. Op de trein op weg naar de ‚work’’shop’ waar we ‚toekomsten van nietsdoen’ gaan exploreren, lees ik in Kairos van Joke Hermsen. Hermsen verdiept zich als filosofe al jaren in de tijd. Op de cover van haar boek staat er een afbeelding van, van die Kairos, de antieke Griekse god van ‚de juiste timing’. Hij heeft vleugels op zijn rug en aan zijn hielen. En hij heeft een heel merkwaardig kapsel: een lange lok vooraan en de rest van zijn haar afgeschoren. Je moest die kerel op het juiste ogenblik bij zijn haar weten te vatten, anders was het zijn kale achterhoofd waarover je hand weggleed. Hij verbeeldt mooi die actieve passiviteit, de toestand van alerte rust waaraan nieuwe ideeën ontspruiten.

De workshop zelf is een interval in drukke tijden. Onze telefoons staan uit, onze computers zijn dichtgeklapt. Het begijnhof, waar Z33 huist, is een oase te midden van een kleine stad die niet zozeer luidruchtig is, maar waar elke straat is volgestouwd met winkels. We hebben gedurende twee dagen de beschikking over een ruimte waar we ongestoord kunnen werken. We beginnen met een meditatie. Edel Maex spreekt ons vanuit luidsprekers zacht toe. We zijn perfect, zegt hij, per-fect. En hij maant ons aan aan een moment van ontroering te denken, en daarin te gaan staan. De regenboog van de dag tevoren komt mij voor de geest, zo’n scherpe regenboog had ik nooit eerder gezien. En mijn zoontje van drie dat mijn linkerwang een week geleden met kleine kussen overlaadde, zo onverwacht dat het pas achteraf tot me doordrong, dat dat moment er was geweest en wat het was geweest. Ontroering is als je onverwacht gegeven wordt, ontroering maakt je zacht open.

De tweedaagse ontvouwt zich als een bloem die langzaam dicht en dan weer open gaat. Hij begint, aan het begin van de eerste dag, met het duiden van persoonlijke activiteiten die ons in die mentale toestand van alerte rust brengen - later gaan we ze ‚activitijd’ noemen - en hij eindigt, aan het eind van de tweede dag met instructies die we onszelf geven om de toekomst die we ontworpen hebben en tien jaar vooruit in de tijd hebben geplaatst, een zetje (of meerdere) te geven.

We zijn met drie deelnemers van FoAM, met drie van Z33, een kleine groep. Het is moeilijk voor mensen om twee dagen in hun agenda vrij te maken. Ook dit huis is zoals de andere en de maatschappij waarin we zijn ingebed, in overdrive. We leven in een zuurstofarme omgeving en de gevolgen blijven niet uit. Ik denk eraan terwijl we op de tweede dag tussen de middag yoga doen. Bij het inademen is ons middenrif in rust, bij het uitademen duwen we de lucht uit onze longen. We leven in een wereld waarin we in een gestolen moment snel naar adem happen en dan uitademen, uitademen, uitademen. Daar worden mensen ziek van.

Maja toont ons het beeld van een ijsschots. We zullen eerst de fenomenen van zo’n druk-druk-drukke wereld beschrijven, dan op zoek gaan naar de onderliggende systemen, de wereldbeelden waarop die systemen rusten en, tot slot, de mythes die zulke wereldbeelden vergezellen. Maja vordert laag per laag naar beneden toe op het lange blad dat we op de muur hebben uitgerold en ons gemoed volgt die neerwaartse beweging, ons gevoel wordt zwaar. Alles zit dicht. We hebben net een donkere wereld geschetst waar de plagen van deze tijd in aan bod komen. Het is pas aan het eind van de eerste dag dat we een aanvang nemen om uit dat diepe dal te klimmen. 

Op dag twee ontwerpen we onze toekomst van nietsdoen. Barbara leest een fragment uit Marguerite Duras’ Zwart haar, blauwe ogen, twee personages bevinden zich gedurende drie dagen in een hotelkamer en er gebeurt niets. De grote uitdaging van onze toekomst lijkt in zijn eenvoud te liggen. Het is een wereld met veel facetten, maar het is er toch vooral één van concentratie. We schrijven er nieuwsitems voor en zijn het erover eens dat deze wereld niet eens zo ver voor ons ligt. En dan gaan we één voor één door de deuropening en bevinden we ons in 2024. Er zijn leef- en werkgemeenschappen met uitklapbare gebouwen, samenmoestuinen en bossen waar je in mag op voorwaarde dat je er een hele dag in blijft, er is een basisinkomen voor iedereen, iemand van ons is grootmoeder geworden, kunstenaars ontwerpen rituelen bij geboorte en dood, de helft van ons zijn nomaden, de andere helft gastvrije sedentairen enzovoort. En jij?, vraagt Rasa. Ik zeg dat ik niet meer zoveel zeg.

Ik hou in het algemeen meer van passiviteiten dan van activiteiten. Zoiets beweren is als vloeken in de kerk, heb ik altijd ook zelf gevonden. Maar nu zie ik mogelijkheden. Met mijn voorliefde voor luiheid, voor traagheid en stilte kan ik een bijdrage leveren aan onze toekomst van nietsdoen. Ik vatte al eerder het idee op om op gezette tijden in de openbare ruimte twee stoelen op te stellen met een bord waarop ‚ik luister’ stond. Dat idee is uit de tweedaagse gekomen als een pre-enactment. Zal het aanslaan, zal het lukken? Dat weet ik niet. Maar in de toekomst die wij samen ontworpen hebben, worden ook gefaalde projecten gevierd met een feest. Daarom zeg ik nu al: gefaaliciteerd!